Δευτέρα 18 Μαρτίου 2013

Η Αποκριά-Ο κουκαράς και η Καθαρά Δευτέρα στον Πόντο



Η Αποκριά (Εμπονέστα)
Η Αποκριά λεγόταν εμπονέστα (προέρχεται από την λέξη απονήστια). Τα φαγητά που περίσσευαν από την προηγούμενη ημέρα της αποκριάς τα έδιναν σε φτωχές Τουρκάλες που τριγυρνούσαν στις ελληνικές γειτονιές για τον σκοπό αυτό. Δικαίωμα να φάνε από τα περισσεύματα είχαν μόνο όσοι ξενυχτούσαν διασκεδάζοντας χωρίς να κοιμηθούν καθόλου.  Αν κάποιος κοιμόταν έχανε το δικαίωμα. Πριν κοιμηθούν το βράδυ της αποκριάς σφράγιζαν το στόμα τους για την περίοδο της νηστείας τρώγοντας ένα αυγό και λέγοντας:
 Με τ’ ωβόν εβούλωσά το, με τ’ ωβόν θ’ ανοίγ’ ατο.
Δηλαδή με το τέλος της νηστείας, μετά την ανάσταση το πρώτο μη νηστίσιμο που θα φάει θα είναι το κόκκινο αυγό. Οι Πόντιοι ήταν πολύ αυστηροί με την νηστεία. Ακόμη και η μύτη αν άνοιγε ενός παιδιού, του έλεγαν να φτύσει το αίμα και να μην το καταπιεί για να μην καταλύσει τη νηστεία.

Ο κουκαράς

 
Τον κουκαρά κατασκεύαζαν οι γυναίκες κρυφά από τα παιδιά τους. Αυτός αποτελούνταν από ένα μεγάλο κρεμμύδι πάνω στο οποίο κάρφωναν σε ημικύκλιο εφτά φτερά από κότα ή κόκορα (όσες οι εβδομάδες της νηστείας). Χωρίς να γίνουν αντιληπτές από τα παιδιά τον κρεμούσαν από το ταβάνι. Το κρέμασμα γινόταν την Καθαρά Δευτέρα πολύ νωρίς. Έτσι όταν ξυπνούσαν τα παιδιά αντίκριζαν τον κουκαρά να κρέμεται από το ταβάνι και να κουνιέται. Αν δεν συμμορφώνονταν με το κράτημα της νηστείας τα φοβέριζαν ότι θα τα φάει ο κουκαράς. Με τρόπο φυσούσαν τον κουκαρά που καθώς κουνιόταν και περιστρέφονταν προκαλούσε τον φόβο. Κάθε εβδομάδα που περνούσε αφαιρούσαν και ένα φτερό μέχρι να τελειώσουν όλα με το τελείωμα της νηστείας.


 Καθαρά Δευτέρα
 Στον Πόντο η Καθαρή Δευτέρα δεν ήταν ημέρα γλεντιού και πετάγματος αετού. Ήταν ημέρα γενικού καθαρισμού όλων των σκευών και αντικειμένων που είχαν σχέση με το φαγητό.  Για τον τελειότερο καθαρισμό χρησιμοποιούσαν την κατενή. Η κατενή είναι η γνωστή στους παλαιότερους αλισίβα. Σε ένα καζάνι έβραζαν νερό με στάχτη και μ’ αυτό καθάριζαν τα μεταλλικά και ξύλινα σκεύη και αντικείμενα. Τα κρεατοκούρα, τα ξύλινα κούτσουρα που επάνω έκοβαν τα κρέατα και έφτιαχναν και κιμά, όχι μόνο τα έπλεναν αλλά και τα έξυναν με αιχμηρά εργαλεία για να εξαφανιστεί κάθε ίχνος λίπους που ενδεχομένως είχε εισχωρήσει στο ξύλο. Παρομοίως έξυναν και τα κοβλάκια (ξύλινα δοχεία για βούτυρο) και τα καρσάνια (ξύλινες λεκάνες). Τα χάλκινα σκεύη αφού τα έπλεναν, τα έτριβαν με στάχτη για να γυαλίσουν. Επί πλέον καθάριζαν και τα διάφορα στρωσίδια του σπιτιού.


 Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού - Μαλλιάρης Παιδεία Επιτροπή Ποντιακών Μελετών
Διαδικτυακή πηγή:  http://www.dreampontos.com

Σάββατο 22 Δεκεμβρίου 2012

Ποντιακά κάλαντα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς

Κάλαντα Χριστουγέννων


Χριστός ’γεννέθεν χαράν ’ς σον κόσμον, χα καλή ώρα, καλή σ’ ημέρα.  
Χριστός γεννήθηκε, χαρά στον κόσμο, να καλή ώρα, καλή σου ημέρα. 

Χα καλόν παιδίν οψέ ’γεννέθεν, οψέ ’γεννέθεν, ουρανοστάθεν.
Να καλό παιδί χθες γεννήθηκε, χθες γεννήθηκε, ουρανοστάθηκε. 

Τον εγέννεσεν η Παναΐα, τον ενέστεσεν Αϊ Παρθένος.
Τον γέννησε η Παναγία, τον ανέστησε η Αγία Παρθένα. 

Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάριν κι εκατήβεν ’ς σο σταυροδρόμιν
Καβάλησε χρυσό πουλάρι και κατέβηκε στο σταυροδρόμι 

Έρπαξαν Ατον οι χίλ’ Εβραίοι, οι χίλ’ Εβραίοι και μύρ’(ιοι) Εβραίοι.
Τον άρπαξαν οι χίλιοι Εβραίοι, οι χίλιοι Εβραίοι και μύριοι Εβραίοι. 

Ας ακρεντικά κι ας σην καρδίαν αίμαν έσταξεν, χολή ’κ’ εφάνθεν.
Απ’ τα άκρα κι απ’ την καρδιά αίμα έσταξε, θυμός δεν φάνηκε. 

Ούμπαν έσταξεν, και μύρος έτον, μύρος έτον και μυρωδία.
Όπου έσταξε ήταν μύρο, ήταν μύρο και ευωδία. 

Εμυρίστ' ατο ο κόσμος όλεν, για μυρίστ’ ατο κι εσύ αφέντα.
Το μύρισε ο κόσμος όλος, μύρισέ το κι εσύ αφέντη. 

Συ αφέντα, καλέ μ’ αφέντα.
Εσύ αφέντη, καλέ μου αφέντη. 

Έρθαν τη Χριστού τα παλικάρα και θημίζ’νε τον νοικοκύρην,
Ήρθαν του Χριστού τα παλικάρια και ψάλλουν στον νοικοκύρη, 

Νοικοκύρη μ’ και βασιλέα.
Νοικοκύρη μου και βασιλιά. 

Δέβα ’ς σο ταρέζ’ κι έλα ’ς σην πόρταν, δος μας ούβας και λεφτοκάρα
Πήγαινε στο ράφι κι έλα στην πόρτα, δώσε μας χουρμάδες και φουντούκια 

Κι αν ανοί’εις μας, χαράν ’ς σην πόρτα σ’.
Κι αν μας ανοίξεις, χαρά στην πόρτα σου. 

(Καλά Χριστούγεννα και σ’ έτη πολλά)



Κάλαντα Πρωτοχρονιάς


 


Αρχή κάλαντα κι αρχή του χρόνου

Πάντα Κάλαντα, πάντα του χρόνου



Αρχή μήλον έν’ κι αρχή κυδών έν’

Αρχή μήλο είναι κι αρχή κυδώνι είναι

Κι αρχή βάλσαμον το μυριγμένον

κι αρχή βάλσαμο το ευωδιαστό



Εμυρίστ' ατο ο κόσμος όλεν

Το μύρισε ο κόσμος όλος



Για μυρίστ’ ατο κι εσύ αφέντα – καλέ μ’ αφέντα

Μύρισέ το κι εσύ αφέντη – καλέ μου αφέντη 



Έρθαν καλά παιδία σην πόρταν – και ξαν σην πόρτα σ’

Ήρθαν καλά παιδιά στην πόρτα σου και πάλι στην πόρτα σου



Άψον το κερί σ’ κι έλα σην πόρτα σ’

Άναψε το κερί σου κι έλα στην πόρτα 



Χα μηλόπα, χα ξερά τζιρόπα – ξερά τζιρόπα

Να μηλάκια, να ξερά αχλαδάκια – ξερά αχλαδάκια 



Χα ξερά, μαύρα κοκκυμελόπα – κοκκυμελόπα

Να ξερά, μαύρα δαμασκηνάκια – δαμασκηνάκια 

(Χρόνια πολλά πάντα και του χρόνου)


Πηγή: http://mavropouloskostas.wordpress.com/